Tanım ve Çerçeve^[1]

Soykırım kavramının tam tanımı, "savaş ortamında sivil halkı hedef alan ve bir siyasetin ögesi olarak nihai amacın bir topluluğu yok etmek olduğu kitlesel öldürme" biçiminde yapılabilir. Savaşlar silahlı kuvvetler arasında yapılır; evrensel anlayışa göre sivil halk savaşın tarafı değildir ve asla hedef alınamaz. Silahların sivillere çevrilmesi, hem bu evrensel anlayışla hem de Birleşmiş Milletler'in süreç boyunca imzaladığı çok sayıda uluslararası sözleşmeyle çeliştiği için suç kabul edilir. Ancak, her sivil kitlesel öldürüm soykırım değildir. Bir olayın soykırım sayılabilmesi için başka koşullar da gerekmektedir.^[2] Yani, her savaş ve insanlık suçu soykırım kapsamına girmez; ancak her soykırım, bağışlanamaz bir insanlık suçudur.

II. Dünya Savaşı sırasında ABD'ye iltica eden Raphael Lemkin’in 1944’te yazdığı Axis Rule in Occupied Europe adlı eseriyle kavramsal olarak tanımlanan soykırım (genocide) kavramı, 1948’de BM’nin "Soykırım Suçunun Önlenmesi ve Cezalandırılması Sözleşmesi"ni onaylamasıyla uluslararası arenada tartışılmıştır. Bu sözleşme, ulusal, etnik, ırksal veya dinsel bir grubu tamamen veya kısmen yok etmeyi amaçlayan fiilleri soykırım suçu sayar. Bunlar:

1. Gruba mensup olanların öldürülmesi,
2. Grup üyelerine ciddi bedensel veya zihinsel zarar verilmesi,
3. Grubun yaşam koşullarının kasıtlı olarak değiştirilmesi,
4. Grup içinde doğumların engellenmesine yönelik önlemler alınması.

Lemkin’in çabalarıyla BM tarafından çerçevesi çizilen soykırım olgusu, insanlığın toplu yaşama geçişinden bu yana acı bir tarihi gerçekliktir. Yerleşik yaşama geçiş, toplulukların ekonomik, sosyal ve kültürel menfaatleri doğrultusunda siyasi, dini, etnik ve ulusal temelde ayrışmasına ve soykırım teşebbüslerinin artmasına yol açmıştır.

İlk dönemlerden itibaren sözlü tarih geleneğiyle aktarılan soykırım teşebbüslerinin failleri ve kurbanları hakkında kesin bilgiye ulaşmak zordur; ancak arkeolojik bulgular, yazılı tarih ve hatıratlar, insanlığa karşı işlenen suçların dehşet verici boyutlarını ortaya koymaktadır. Coğrafi Keşiflerle başlayan sömürgecilik dönemi ise, Amerika, Afrika ve Avustralya’daki yerlilere karşı sistematik soykırımlar ve misyonerlik faaliyetlerinin yol açtığı toplumsal çatışmalar ile hafızalarda derin izler bırakmıştır.

Coğrafi Keşifler Öncesi Soykırımlar ve İnsanlığa Karşı Suçlar

• MÖ 149-146 Kartaca’nın Yıkılması: Roma’nın Kartaca’yı barbar ilan ederek halkının çoğunu öldürmesi ve sağ kalanları köleleştirmesi.
• 1066 Granada Katliamı: Granada’da Yahudi vezir ve yaklaşık 4.000 Yahudi’nin katledilmesi.
• 1095 Clermont Konsili: Papa II. Urbanus’un Müslümanlara karşı savaş çağrısı.
• 1096-1270 Haçlı Seferleri: Yüz binlerce Müslüman’ın katledilmesi ve mallarının yağmalanması.
• 1182 Latin Katliamı: İstanbul’da Katolik/Latinlere karşı yaklaşık 60.000 kişinin öldürülmesi.
• 1204 IV. Haçlı Seferi ve İstanbul’un İstilası: Haçlıların Ortodokslara saldırması, şehrin yağmalanması.
• 13.-14. Yüzyıl Moğol İstilası: 3-6 milyon insanın öldürülmesi, kitlesel göçler.
• 14-16. Yüzyıl Avrupa’da Yahudi Soykırımı: Sürgün, asimilasyon, malların yağmalanması, ibadet mekânlarının tahribi.
• 1492 Elhamra Kararnamesi ve Yahudilerin Sürgünü: İspanya’dan Yahudilerin sürülmesi, Osmanlı’nın iltica izni vermesi.
• 1096-1270 Haçlı Seferleri: Yüz binlerce Müslüman'ın katledilmesi, yurtlarından edilmesi ve mallarının yağmalanması.
• 1204 IV. Haçlı Seferi ve İstanbul’un İstilası: Bizans’a yardım gerekçesiyle İstanbul’a giren Haçlıların, Ortodoksları katletmeleri ve şehri yağmalamaları.
• 13.-14. Yüzyıl Moğol İstilası: Moğol kabilelerinin birleşerek başta Türkler olmak üzere Asya ve Doğu Avrupa halklarını soykırıma tabi tutması.
• 14-16. Yüzyıl Avrupa’da Yahudi Soykırımı: Avrupa genelinde Yahudilere yönelik saldırılar, sürgünler ve asimilasyon.
• 1492 Elhamra Kararnamesi ve Yahudilerin Sürgünü: İspanya, Sicilya ve Portekiz’den Yahudilerin sürülmesi, Osmanlı’ya sığınmaları.

Coğrafi Keşifler Sonrası Soykırımlar ve İnsanlığa Karşı Suçlar

• 1520 Tenochtitlan Katliamı: Aztek uygarlığının imhası, halkın köleleştirilmesi ve Hıristiyanlaştırılması.
• 1532 Cajamarca Katliamı: İspanyol kuvvetlerinin İnka halkının büyük kısmını katletmesi, geriye kalanların köleleştirilmesi.
• 1523-1541 Maya Medeniyeti’nin İmhası: Pedro Alvarado komutasındaki kuvvetlerin Mayaları imha etmesi.
• 1603-1637 Manila ve Filipinler Katliamları: 50.000’e yakın Çin kökenli insanın katledilmesi.
• 1604-1763 Iroquois Yerlilerinin Katledilmesi: Fransızların Kanada’da Iroquois yerlilerini soykırıma tabi tutması.
• 1622-1924 Amerika’da Yerli (Kızılderili) Soykırımı: 50-70 milyon yerlinin planlı, sistematik politikalarla yok edilmesi.
• 1641 Ulster ve İrlanda Katliamları: İngilizlerin 40.000 Protestan yerleşimciyi katletmesi.
• 1645-1646 Sichuan Katliamı: Bir milyon Sichuanlının öldürülmesi.
• 1713 Tuscarora Savaşı: Carolina’da yerlilerin topluca katledilmesi.
• 1788-1928 Aborjin Soykırımı: İngilizlerin Avustralya yerlilerine uyguladığı sistematik soykırım.
• 1830 Yerlileri Taşıma Yasası: ABD’de Beş Uygar Kabile’nin sürgünü ve toplu ölümler.
• 1864 Çerkes Soykırımı/Sürgünü: Rusya'nın yaklaşık 1.5 milyon Çerkesi Anadolu'ya sürgün etmesi.^[3]
• 1878-1918 Balkanlarda Türk-Müslümanlara Yönelik Soykırım: 3 milyon kişinin katli ve zorunlu göçleri.
• 1904-1908 Herero ve Nama Soykırımı: Almanların, Namibya’da Herero ve Nama halklarını toplama kamplarında ölüme mahkûm etmesi.
• 1932-33 Holodomor (Ukrayna Kırımı): Sovyetler tarafından yaratılan suni kıtlık nedeniyle milyonlarca insanın ölümü.
• 1937-38 Nanking Katliamı: Japon ordusunun Nanking’de 300.000 Çinliyi katletmesi.
• 1944 Kırım Sürgünü: Sovyetlerce Özbekistan’a sürülen Kırım Tatarlarının ağır kayıplar vermesi.
• 1933-1945 Holokost (Yahudi Soykırımı): Nazi Almanya’sında 6 milyon Yahudi’nin sistematik olarak katledilmesi.
• 1945 Hiroşima ve Nagasaki’ye Atom Bombası Atılması: ABD’nin attığı atom bombalarıyla on binlerce sivilin ölümü ve kalıcı zararlar.
• 1949-…. Doğu Türkistan Asimilasyon ve Soykırımı: Çin’in Türkistanlılara yönelik toplama kampları ve sistematik asimilasyon politikaları.
• 1960-1996 Guatemala İç Savaşı: Hükümetin Maya yerlilerini hedef alan soykırımı.
• 1963-1974 Kıbrıs’ta Türklerin Katledilmesi: Rumların adadaki Türkleri hedef alan saldırıları.
• 1971 Bangladeş'te Soykırım: Pakistan Ordusu tarafından 3 milyon kişinin öldürülmesi ve on binlerce tecavüz.
• 1975-79 Kamboçya Soykırımı: Kızıl Kmerler’in iki milyondan fazla insanı öldürmesi.
• 1981–1983 Guatemala'da Sessiz Holokost: Maya köylerinin yok edilmesi, 80.000 Maya’nın öldürülmesi.
• 1992 Hocalı Katliamı: Ermeni kuvvetlerinin 613 Azeri sivili öldürmesi.^[5]
• 1994 Ruanda Soykırımı: 800.000 Tutsi ve ılımlı Hutunun öldürülmesi.
• 1992-1995 Bosna Soykırımı ve Srebrenica Katliamı: 7.800 Bosnalı’nın öldürülmesi.
• 2004 Darfur Soykırımı: Sudan hükümeti ile Janjaweed milislerinin 200.000’den fazla kişiyi öldürmesi.
• 2011-… Suriye İç Savaşı ve Muhaliflerin Katledilmesi: Ayrım gözetmeksizin sivillerin öldürülmesi ve kitlesel göç.
• 2014 Yezîdî Soykırımı: IŞİD’in 5.000 Yezîdî’yi öldürmesi ve kadınların köleliğe zorlanması.
• 2017 Uygur Soykırımı: Çin’in Sincan’daki Uygur Türklerine sistematik asimilasyon ve toplama kampları uygulaması.
• 2017 Rohingya Soykırımı: Myanmar ordusunun binlerce Rohingya’yı öldürmesi ve yüzbinlerin Bangladeş’e göçü.
• 2023-… İsrail’in Gazze Soykırımı: On binlerce sivilin öldürülmesi, çok sayıda çocuğun ve kadının hedef alınması.

Kaynakça ve Notlar